Кредиттер. Кредитти кантип туура алуу керек? Пайдасыз кредиттердин негизги белгилери.

Кредит алуу максаттарга жетүүгө жардам берет, бирок ошол эле учурда сиздин жана сиздин үй-бүлөңүздүн акчаны кайтаруу боюнча милдеттенмелери пайда болот. Ошондуктан, карызга акча алардан мурун, өзүңүзгө төмөнкү суроолорго жооп бериңиз: карызды төлөөгө күчүм жетеби, өз убагында төлөй аламбы, финансылык абалым андан бетер начарлап кетпейби?

Кыргыз Республикасынын мыйзамдарына ылайык, кредит – бул карыз алуучунун кредитор алдындагы кредиттин суммасын кайтарып берүү жана аны берүү жана пайдалануу үчүн пайыздарды жана башка төлөмдөрдү төлөө боюнча акчалай милдеттенмеси.

Кредиттердин ар кандай түрлөрү бар: банктык кредиттер, банктык эмес финансы-кредиттик мекемелер тарабынан берилген кредиттер, товардык жана коммерциялык кредиттер.

Мындан тышкары, кредиттин төмөнкү түрлөрү бар, бирок алар калкка жеткиликтүү болгон кадимки кредиттерге кирбейт, булар:

• Мамлекеттик кредит – бул мамлекеттик бийлик органдары карыз алуучу катары чыккан кредиттин бир түрү. Алар, башкача айтканда мамлекеттик органдар, бюджеттин тартыштыгын жабуу максатында материалдык каражаттарды тартышат;
• Эл аралык кредит – бул тышкы экономикалык байланыштарды өнүктүрүү үчүн бир өлкөлөр тарабынан башка өлкөлөргө акча каражаттарын берүү.

Кредиттер мөөнөтү боюнча төмөнкүдөй бөлүнөт:

• кыска мөөнөттүү (бир жылдан аз) – адатта көлөмү боюнча кичине, шашылыш акча жетишсиздигин толтурууга багытталган. Кыска мөөнөттүү кредиттер банктарга пайда алып келбегендиктен, банктар аларга өтө жогорку пайыздык ченди белгилешет. Кыска мөөнөттүү кредиттин бир түрү – овердрафт. Банк кардардын айлык картасына али алына элек айлык акыга барабар сумманы чегерип коёт. Эгерде кардар бул акчаны сарптаса, банк белгилүү убакыттан кийин негизги карызды да, пайыздарды да алып салат.
• орто мөөнөттүү (1-3 жыл);
• узак мөөнөттүү (үч жылдан ашык).

Кредиттин көлөмү боюнча майда, орто жана ири болуп бөлүнөт. Адатта, эң ири кредиттер иштеп жаткан бизнести өнүктүрүү үчүн берилет.

Колдонуу максатына жараша кредиттердин төмөнкү түрлөрү бар:

• Инвестициялык кредит - эгер сиз иштеп жаткан же жаңы бизнести өнүктүрүү үчүн жабдууларды сатып алууну, өндүрүштүк жайды сатып алууну же курууну пландаштырсаңыз, сизге кредиттин бул түрү керек.
• Айыл чарба кредити - айыл чарба шаймандарын, техникасын, үрөн материалын, жаныбарларды, күйүүчү-майлоочу майларды сатып алуу, айыл чарба өндүрүштүк жайларын сатып алуу же куруу, иштеп жаткан чарбаны кеңейтүү же жаңысын ачуу үчүн;
• Коммерциялык кредит товарларды кайра сатуу максатында сатып алуу, өндүрүштө колдонуу үчүн материалдарды сатып алуу үчүн колдонулат;
• Керектөө кредити жеке колдонуу үчүн кандайдыр бир кыймылдуу мүлктү, мисалы, эмерек, тиричилик техникасын, автомашиналарды, компьютерди сатып алууда керек;
• Ипотекалык кредит батир же үй сатып алуу үчүн колдонулат;
• Лизинг деп банк тарабынан сатылып алынган жабдууларды кийин сатып алуу шарты менен ижарага алуу аталат.

"Карыздык чуңкур" деген түшүнүк бар. Илгери, эгер адам карыздарын төлөй албаса, аны чуңкурга отургузушчу. Азыркы учурда "карыздык чуңкур" термини каймана мааниге ээ жана карыздар кирешеден кыйла ашып кеткен учурда түшүнүлөт.

Карыздарын төлөөдө кыйналган адамдардын эң чоң катасы – учурдагы төлөмдөрдү жабуу үчүн жаңы кредиттерди алуу. Ошентип, алар өздөрүнө дагы чоң карыздык чуңкур казып алышат.

Бул абалдан чыгуунун бирден-бир жолу - өз акчаңды колдонууну катуу көзөмөлдөө, тактап айтканда, чыгашаларды так жана пландуу түрдө азайтуу жана кирешелерди көбөйтүү.

Займ/кредит алардан мурун, анализ жасаңыз:

• Муну сатып алууга менин чамам жетеби, бул карыз менин үй-бүлөлүк бюджетимде ай сайын кандайча чагылдырылат?
• Бул чыгымдар же сатып алуулар мага чындап эле керекпи? Алар мага азыр керекпи же акча топтоп күтө аламбы?
• Төлөөгө жөндөмдүүлүгүмдү өтө эле оптимисттик баалап жаткан жокмунбу? Мүмкүн болгон тобокелдиктерди канчалык деңгээлде эске алдым?
• Кредитке/карызга сатып алуудан башка дагы жолдору барбы?

Жарнамага гана ишенип же туугандардын жана тааныштардын кеңешин уга бербеңиз. Банктар жана микрофинансы уюмдары кандай шарттарды сунуштай турганын өз алдынча изилдеңиз. Көптөгөн карыз алуучулар чоң ката кетиришет: алар биринчи эле кезиккен жерге барып, биринчи сунушка макул болушат. Эң ылайыктуу вариантты тандоо үчүн бир нече кредитти изилдөө сунушталат. Бул пунктка убакыт бөлүүгө эринбеңиз. Бул каталардан качууга жана акчаңызды сактоого жардам берет.

Эсиңизде болсун: кредитти киреше тапкан валютада алган жакшы. Анткени келишим чет элдик валютада түзүлсө, бардык валюталык тобокелдиктерди банк автоматтык түрдө карыз алуучуга жүктөйт.

Андан кийин документтерди чогултуп, арыз тапшырып, кредиттик келишимге кол коёсуз. Мына ушул жерде өтө этият болуу керек. Келишимде жазылгандын баарын окуп чыгыңыз. Баарын толугу менен. Муну келишимге кол коюудан мурда жасаш керек. Банкта муну жасоодон тартынбаңыз. Мындай мамиле келишимден жагымсыз сюрприздерди же сизге туура келбеген шарттарды тапкандан алда канча жакшы. Ар бир кредиттик мекеме сиздин талабыңыз боюнча кредиттик келишимдин текстин 1-3 күнгө чейин изилдөө үчүн берүүгө милдеттүү. Кредиттик келишимди келишимдин бардык шарттарын түшүнүп, анын бардык кесепеттерин так элестеткенден кийин гана кол коюу керек.

Кредит айрым учурларда жардамга келе алат, бирок аны алуу дайыма эле максатка ылайыктуу боло бербейт. Төлөөгө жөндөмдүүлүгүңүздү, максатка ылайыктуулугун жана карыздык милдеттенмелерди өз убагында алууну баалоодон тышкары, пайдасыз кредиттик сунуштардын белгилерине көңүл буруу зарыл:

• Ыкчам кредиттер же паспорт боюнча "15 мүнөттө" берилүүчү тез кредит, документтердин топтомун талап кылбайт. Адатта, мындай кредиттер өтө жогорку пайыздык чендер менен берилет, алардын эффективдүү пайыздык чени жылына 100%дан ашышы мүмкүн. Эгерде уюм сизге минималдуу документтер топтомусуз, кредиттик тарыхты текшербестен кредит берүүгө даяр болсо, анда мындай кредиттин наркына кайтарылбоо тобокелдиктеринин баары камтылган. Мындай кредиттер эң тобокелдүү, ошондуктан карыз алуучу үчүн алар ар дайым кымбат болот.
• 0% менен жарнамаланган кредиттер. Эч кимге мындай кредиттерди берүү пайдалуу эмес, мамлекеттик колдоо программаларын кошпогондо, ошондуктан, кыязы, мындай кредиттер кредиттин жалпы суммасына эсептелген чоң комиссияларды билдирет, же бул алдамчылык схемалары болушу мүмкүн.

Ошондой эле карыз алуучунун эскертмеси менен таанышууну сунуштайбыз - https://www.nbkr.kg/contout.jsp?item=2285&lang=KGZ&material=36691 .